Rzeka Czerniejówka
Rzeka Czerniejówka to prawobrzeżny dopływ rzeki Bystrzycy biorący początek we wsi Piotrków Pierwszych, który przepływa przez tereny rolnicze oraz łąkowe gminy Jabłonna. Wzdłuż jej biegu znajdują się rozległe obszary, które stanowią naturalne siedliska dla różnorodnych gatunków ptaków, płazów oraz roślin wodnych, a także stanowi miejsce życia wielu rzadkich i chronionych zwierząt. Obszar ten, ze względu na swoje znaczenie ekologiczne, został objęty częściową ochroną w ramach obszaru chronionego krajobrazu.
Rzeka Skrzyniczanka
Niewielki dopływ Czerniejówki uchodzący w Mętowie, biorący początek w okolicach wsi Skrzynice. Płynie przez pagórkowaty teren i przecina tradycyjny krajobraz pól i zagajników. Ma charakter okresowo podmokły zasilany przez kilkanaście małych źródełek, które wspomagają retencję wody i tworzą dogodne warunki dla rozwoju różnych rodzajów zwierząt, w tym również tych objętych ochroną.
W zgłębieniu rzeki Skrzyniczanki można zauważyć takie gatunki zwierząt jak muchołówka żałobna, derkacz zwyczajny, sikorka modra, wróbel zwyczajny a także bóbr europejski.
Krzczonowski Park Krajobrazowy
Krzczonowski Park Krajobrazowy to obszar chroniony, utworzony w 1990 roku z myślą o ochronie wyjątkowych walorów przyrodniczych, krajobrazowych i kulturowych środkowej części Wyżyny Lubelskiej. Park obejmuje tereny o bardzo urozmaiconej rzeźbie terenu – faliste wzgórza, głęboko wcięte doliny rzeczne i sieć wąwozów lessowych tworzą mozaikę krajobrazową unikalną w skali regionu. Szczególnie charakterystyczne są tu izolowane wzniesienia, zbudowane z piaskowców, tzw. ostańce – w tym najwyższy punkt parku, Boży Dar (306,7 m n.p.m.) oraz Szabałowa Góra, uznawana za jeden
z najlepszych punktów widokowych.
Na szczególną uwagę zasługuje specyficzna rola parku – to najważniejszy na Lubelszczyźnie obszar źródliskowy. Znajduje się tu ponad 45 silnych źródeł, z czego wiele tworzy grupy wypływów zlokalizowane głównie w dolinach rzek Giełczwi, Olszanki i Radomirki. Rzeki te w znacznej części zachowały swój naturalny charakter, co zwiększa ich wartość przyrodniczą, szczególnie w kontekście otaczających terenów rolniczych.
Dużą część parku zajmują żyzne gleby, które stanową grunty orne, jednak równie ważne są tutejsze kompleksy leśne – zwłaszcza Las Chmielowski i Las Królewski, w których utworzono rezerwaty przyrody: „Chmiel”, „Olszanka” oraz „Las Królewski”. W lasach dominują drzewa liściaste: dęby, lipy, graby,
a miejscami także buki, które osiągają tu północno-wschodni kres swojego naturalnego występowania. Znaleźć tu można także relikty dawnych puszcz oraz cenny, ponad 200-letni drzewostan dębowy.
W podszyciu i runie leśnym spotyka się wiele rzadkich i chronionych gatunków roślin, takich jak lilia złotogłów, wawrzynek wilczełyko, podkolan biały, pajęcznica gałęzista czy cieszynianka wiosenna.
W dolinach rzecznych zachowały się naturalne lasy łęgowe oraz olsy – wilgotne siedliska, które stanowią ostoję dla rzadkich gatunków płazów, ptaków i owadów. Podmokłe łąki są domem dla wielu roślin, jak nasięźrzał pospolity, lepiężnik różowy czy pełnik europejski. Duże znaczenie mają też murawy kserotermiczne – ciepłolubne zbiorowiska roślinne porastające suche zbocza, gdzie rosną unikalne gatunki, m.in. zawilec wielkokwiatowy, ostrożeń pannoński i powojnik prosty.
Zróżnicowanie siedlisk przekłada się na dużą różnorodność fauny. W czystych strumieniach można spotkać kiełża zdrojowego – wskaźnik dobrej jakości wody. Na wilgotnych łąkach i polach żyją liczne motyle, takie jak paź królowej czy modraszek ikar. W lasach występują nietoperze, jelenie, borsuki, a wśród ptaków: jastrząb, kobuz, derkacz, dzięcioły, zimorodek czy łabędź niemy.
Krzczonowski Park Krajobrazowy to nie tylko przyroda – równie ważne są jego walory kulturowe. Na terenie parku zachowały się liczne zabytki: kościoły z XVII wieku w Krzczonowie i Częstoborowicach, zespoły parkowo-dworskie w Sobieskiej Woli i Pilaszkowicach, związane z postacią Jana III Sobieskiego, a także młyny wodne z początku XX wieku. W Rybczewicach znajduje się najokazalszy park podworski z ponad 600 drzewami różnych gatunków, spośród których wiele uznano za pomniki przyrody.
Czerniejowski Obszar Chronionego Krajobrazu
Obejmuje tereny wokół miejscowości Czerniejów. Został ustanowiony w celu ochrony krajobrazu rolniczego z zachowanymi naturalnymi fragmentami przyrody. Występują tu wartościowe siedliska oraz gatunki chronione. Obszar wyróżnia się urozmaiconym krajobrazem, w którym przeplatają się doliny rzeczne, kompleksy leśne i pola uprawne. Przez jego teren przepływa m.in. rzeka Czerniejówka
Otulina Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego
Otulina Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego to strefa przylegająca do granic parku, której celem jest łagodzenie wpływu działalności człowieka na ważne przyrodniczo fragmenty Wyżyny Lubelskiej. Pełni funkcję bufora chroniącego wnętrze parku przed zabudową, intensywnym rolnictwem oraz rozwojem infrastruktury. Dzięki niej zapewnia płynne przejście między naturalnym krajobrazem a terenami użytkowanymi gospodarczo.
Na obszarze otuliny dopuszczone są tradycyjne formy gospodarowania, takie jak nieintensywne rolnictwo i zrównoważona gospodarka leśna, pod warunkiem, że nie zakłócają równowagi ekologicznej. Otulina odgrywa także ważną rolę w utrzymaniu ciągłości korytarzy ekologicznych, umożliwiających swobodną migrację zwierząt oraz rozprzestrzenianie się roślin.
Rezerwat przyrody Chmiel
Rezerwat przyrody Chmiel został utworzony w 1983 roku i zajmuje powierzchnię około 25,70 ha. Położony jest w północno-zachodniej części Krzczonowskiego Parku Krajobrazowego, w pobliżu wsi Chmiel. Celem jego utworzenia była ochrona naturalnych zbiorowisk leśnych – zwłaszcza dobrze zachowanych fragmentów grądu i drzewostanów pomnikowych z bukiem zwyczajnym na północno-wschodniej granicy jego naturalnego zasięgu.
Drzewostan rezerwatu zdominowany jest przez dąb szypułkowy z domieszką grabu oraz buków o charakterze pomnikowym. W runie leśnym i podszycie występuje wiele cennych gatunków roślin chronionych i rzadkich, takich jak: podkolan biały i zielonawy, lilia złotogłów, jaskier kaszubski, zawilec wielkokwiatowy, miodownik melisowaty, złoć żółta, rutewka orlikolistna czy zachyłka trójkątna.
Rezerwat Chmiel charakteryzuje się dużą naturalnością i niewielkim przekształceniem terenu przez człowieka. Dzięki temu stanowi ważne siedlisko dla wielu gatunków roślin i zwierząt.
W bezpośrednim sąsiedztwie rezerwatu znajduje się również pomnik przyrody – buk pospolity rosnący w Lesie Chmielowskim. Jest to jedno z kilku pomnikowych drzew występujących w Krzczonowskim Parku Krajobrazowym. Okaz ten osiąga 25–30 m wysokości i charakteryzuje się szeroką, eliptyczną koroną oraz dużymi liśćmi o połyskującej, ciemnozielonej powierzchni górnej i matowej spodniej.
Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej w Chmielu
Kościół Matki Boskiej Częstochowskiej w Chmielu to parafialna świątynia wybudowana w XX wieku, pełniąca ważną rolę duchową i społeczną w życiu mieszkańców wsi Chmiel i okolicznych miejscowości. Zlokalizowany w centralnej części wsi, kościół stanowi charakterystyczny punkt krajobrazu i miejsce codziennej modlitwy oraz lokalnych uroczystości religijnych.
Świątynia wyróżnia się prostą, skromną bryłą architektoniczną oraz nowoczesnym wystrojem wnętrza, który łączy elementy tradycyjne z współczesnymi rozwiązaniami sakralnymi. Budynek kościoła posiada półkoliste prezbiterium w którym znajdują się dwa witraże od zachodu przedstawienie św. Jadwigi Królowej a od wschodu postać św. Kazimierza Królewicza. Nad tym obszarem znajduje się niewielka wieża w której umieszczono sygnaturkę. W centrum ołtarza widnieje kopia obrazu Matki Bożej Częstochowskiej która jest też Patronką kościoła.
Zespół pałacowo-parkowy w Jabłonnie
Zespół pałacowo-parkowy w Jabłonnie to pozostałość po dawnej rezydencji ziemiańskiej, stanowiąca ważny element dziedzictwa kulturowego gminy. Kompleks ten, którego początki sięgają przełomu XIX
i XX wieku, niegdyś pełnił funkcję reprezentacyjnej siedziby właścicieli okolicznych majątków ziemskich.
W skład zespołu wchodziły nie tylko budynki mieszkalne, w tym pałac o klasycystycznych cechach architektonicznych, ale również rozległe założenie parkowe. Do dziś zachowały się fragmenty alei spacerowych oraz starodrzew – w tym lipy, dęby i klony. Mimo że część zabudowań nie przetrwała do naszych czasów w pierwotnym stanie, zachowane elementy nadal odzwierciedlają dawną świetność rezydencji.
Pałac w Jabłonnie to historyczna siedziba właścicieli dawnego majątku ziemskiego, wzniesiona na przełomie XIX i XX wieku. Budynek wyróżnia się klasycystycznymi cechami architektonicznymi, takimi jak symetryczna fasada, portyk wsparty na kolumnach oraz dekoracyjne detale elewacyjne.
W jego otoczeniu znajdowały się niegdyś zabudowania folwarczne oraz rozległy park krajobrazowy
z alejami spacerowymi i starodrzewem, którego fragmenty zachowały się do dziś. Sam pałac uległ częściowym przekształceniom i nie zachował się w pełni w pierwotnym stanie.
Cmentarz wojenny w Tuszowie
Cmentarz wojenny w Tuszowie to miejsce pamięci poświęcone żołnierzom poległym podczas I wojny światowej, a także ofiarom II wojny światowej. Zlokalizowany w zacisznej części wsi, stanowi ważny punkt na mapie lokalnej pamięci historycznej i patriotycznej.
Znajdują się tu mogiły wojenne oraz symboliczne upamiętnienia, które przypominają o dramatycznych wydarzeniach XX wieku, jakie dotknęły mieszkańców regionu. Cmentarz otoczony jest starodrzewem
i prostym ogrodzeniem
Kościół pw. św. Wawrzyńca w Czerniejowie
Świątynia wzniesiona została w XVII wieku. Uprzednio na jego miejscu stała drewniana kaplica. W kwietniu 1608 roku położony został kamień węgielny, a następnie w przeciągu czterech lat powstał jednonawowy kościół w stylu renesansu lubelskiego. Jak podają źródła historyczne 20 listopada 1611 roku biskup kijowski, Krzysztof Kazimierski, dokonał konsekracji świątyni. Informacja o tym wydarzeniu widnieje na tablicy wmurowanej w ścianę prezbiterium.
W tamtym czasie do parafii przynależały miejscowości: Czerniejów, Mętów, Głuszczyzna, Wola Krzynicka oraz Majdanek Mętowski. W roku 1827 parafia liczyła nieco ponad 1000 wiernych. W latach 1913-1915 kościół został rozbudowany, zaś prace najprawdopodobniej prowadzone były przez samych mieszkańców parafii.
W ostatnich latach został wymieniony dach świątyni. W 2024 roku odnowiono elewację kościoła, zaś rok później dokonano także renowacji dzwonnicy oraz parkanu okalającego świątynię, dzięki czemu możemy obecnie podziwiać cały kompleks kościelny w pełnej okazałości.
